Pierwsze osadnictwa na terenie miasta sięgają VI w, miejskie początki Lublina należy wiązać z XI stuleciem i osiedlem o nazwie Czwartek . Dzięki swojemu położeniu na peryferiach ówczesnego państwa polskiego i zorientowanej na wschód polityki książąt piastowskich, już na przełomie XII i XIII w osada zyskała na znaczeniu. To utorowało drogę wzajemnemu przenikaniu się wpływów kulturowych i kontaktów handlowych, które później rzutowały rozwój miasta Lublin.
Prawa miejskie na prawie magdeburskim Lublin uzyskał jeszcze za czasów Bolesława Wstydliwego ok. 1257 r, jednak nie zachował się akt lokacyjny. Dopiero za panowania Władysława I Łokietka, 15 sierpnia 1317 roku po raz kolejny Lublin uzyskał prawa miejskie Wtedy dokonano przestrzennej reorganizacji miasta. Od tamtej pory jego układ urbanistyczny zaczął odbiegać od typowego, szachownicowego układu urbanistycznego miast średniowiecznych. Przypuszcza się, że jest to następstwo włączenia w jego przestrzeń dawnej osady miejskiej.
Do połowy XIV w. miasto było przede wszystkim przygranicznym centrum władzy państwowej i administracji kościelnej. Przełomowe znaczenie dla jego rozwoju miała unia polsko-litewska z 1385 roku zawarta w Krewie. Lublin wówczas znalazł się na styku trzech stref gospodarczych, a ponadto na szlaku łączącym stolice dwóch państw jagiellońskich – Krakowa i Wilna. Od tej pory Lublin stał się jednym z najświetniejszych ośrodków miejskich rozległego państwa polsko-litewskiego, położonym w jego geograficznym, gospodarczym i politycznym centrum.